Bệnh đậu mùa khỉ là gì?
Bệnh đậu mùa khỉ gây ra bởi một loại virus cùng tên. Loại virus này có cấu trúc và tính chất gây bệnh tương tự như thủy đậu thuộc chi Orthopoxvirus trong họ Poxviridae. Vùng lưu hành bệnh chủ yếu ở Trung Phi và Tây Phi. Trường hợp nhiễm bệnh đầu tiên trên người được ghi nhận vào năm 1970 tại Congo.
Nguyên nhân và triệu chứng của bệnh đầu mùa khỉ
Lí do bệnh có tên gọi là đậu mùa khỉ vì chúng được phát hiện đầu tiên trên đàn khỉ nuôi để phục vụ nghiên cứu vào năm 1958. Virus đậu mùa khỉ ban đầu được phát hiện khi hai ổ dịch mới có dấu hiệu gần giống với đậu mùa trong phòng nghiên cứu. Tuy nhiên, vật chủ mang virus chưa được xác định rõ, không chỉ khỉ mà các sinh vật được nghĩ đến hàng đầu là các loài gậm nhấm và sóc nhỏ sinh sống ở các rừng mưa nhiệt đới Châu Phi.
Về mặt lâm sàng, đậu mùa khỉ có triệu chứng tương tự bệnh đậu mùa. Điểm khác biệt đôi chút của bệnh nhân mắc phải đầu mùa khỉ liên quan đến các tổn thương da xảy ra toàn thân, hạch nổi to, và nhiễm trùng thứ phát có thể xảy ra ở da, phổi, xương.
Triệu chứng điển hình:
- Sốt cao
- Đau đầu dữ dội
- Đau cơ và lưng
- Sưng hạch to, tổn thương da (chứa dung dịch trong hoặc vàng, số lượng dao động từ một vài cho đến vài nghìn nốt)
- Phát ban thường xuất hiện sau 1-3 ngày sốt, có xu hướng tập trung ở lòng bàn tay, bàn chân
- Ngoài ra các tổn thương khác có thể gặp ở miệng, mắt hoặc bộ phận sinh dục
Hầu hết bệnh đậu mùa kéo dài từ 2-4 tuần và tự khỏi mà không cần điều trị. Tuy nhiên, ở một vài trường hợp trở nặng, bệnh có thể diễn tiến xấu gây nhiêm trùng cấp tính và dẫn đến tử vong.
Mức độ lan truyền bệnh đậu mùa khỉ
Bệnh thường chỉ xảy ra ở Châu Phi với tần suất thấp. Tuy nhiên, kể từ năm 2016 virus đậu mùa khỉ bắt đầu xuất hiện tại Seria, Leone, Liberia. Các trường hợp mắc đậu mùa khỉ ở Châu Phi ngày càng gia tăng, nguyên nhân đến từ việc xâm lấn môi trường sống của các loài động vật hoang dã mang virus.
Virus đậu mùa khỉ lây truyền thông qua dịch cơ thể như: nước bọt, dịch đường hô hấp và dịch tiết ra từ vết thương của cơ thể nhiễm bệnh. Virus lây từ động vật sang động vật, người sang người, từ động vật sang người và chiều ngược lại. Tuy nhiên, tỉ lệ nhiễm bệnh từ người sang người là rất thấp, chỉ nhiễm bệnh khi có sự tiếp xúc gần trong thời gian kéo dài. Trẻ em chiếm tỉ lệ nhiễm bệnh cao nhất, ở Châu Phi, tỉ lệ tử vong dao động từ 4-22%.
Chẩn đoán và điều trị đậu mùa khỉ
Phân biệt lâm sàng giữa đậu mùa khỉ và đậu mùa cổ điển đôi khi khó khăn. Bệnh có thể được xét nghiệm chẩn đoán thông qua nhiều phương pháp như: PCR, nuôi cấy vi khuẩn, hóa mô miễn dịch hoặc hiển vi điện tử tùy thuộc vào sự có sẵn của xét nghiệm.
Người mắc phải đậu mùa khỉ cần:
- Tự cách li
- Sử dụng vật dụng vệ sinh cá nhân, ăn uống riêng biệt
- Che chắn và vệ sinh các vết phát ban, nốt hạch, tránh gây nhiễm trùng
- Đeo khẩu trang và vệ sinh sạch sẽ
- Theo dõi sức khỏe và điều trị theo liệu trình của bác sĩ.
Bệnh đậu mùa khỉ khó có khả năng bùng phát thành đại dịch
Bệnh đậu mùa khỉ xảy ra ở 12 quốc gia thành viên thế giới đã được báo cáo cho Tổ chức Y Tế Thế giới (WHO). 12 quốc gia này được ghi nhận là không nằm trong vung lưu hành bệnh đậu mùa khỉ. Ngoài ra, các trường hợp nhiễm bệnh cũng chưa từng có lịch sử du lịch đến những vùng lưu hành bệnh. Tình hình đậu mùa khỉ đang tiến triển, WHO ước tính sẽ có nhiều trường hợp mắc đậu mùa khỉ và cần phải thắt chặt diến biến để đảm bảo an toàn dịch bệnh.
Bệnh đậu mùa khỉ xuất phát ban đầu ở Châu Phi và đang lan rộng ra khắp các nước trên thế giới. Tuy nhiên, đậu màu khỉ khó có khả năng bùng phát thành đại dịch theo nhiều luận điểm của chuyên gia:
- Bệnh đậu mùa khỉ không phải bệnh hiếm gặp và cũng đã phát hiện từ rất lâu. Tuy nhiên, bệnh diễn tiến thành các đợt dịch cục bộ và rải rác khắp Châu Phi và đã tự ổn định mà không cần quá nhiều sự can thiệp y tế nghiêm trọng.
- Virus khó lây lan, chỉ lây qua dịch tiết từ các nốt hạch và dịch tiết đường hô hấp trong thời gian tương đối dài. Do vây, đậu mùa khỉ dễ dàng bị kiểm soát hơn rất nhiều so với các dạng virus lây truyền qua không khí như SAR-CoV-2.
- Triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ tự giới hạn độ nguy hiểm của nó ở những đối tượng dễ bị tổn thương như trẻ em và phụ nữ mang thai hoặc những người có hệ miễn dịch bị suy giảm nặng. Đối với người trưởng thành, bệnh sẽ tự biến mất trong 2-4 tuần sau khi có triệu chứng đầu tiên.
- Theo các nghiên cứu gần đây, vaccine đậu mùa cổ điển có khả năng kháng virus đậu mùa khỉ đến 88%. Loại vaccine này đã được tiêm chủng rất lâu, vô hình trung mạng lưới bao phủ vaccine cơ bản đã được thiết lập. Thê nên, khả năng bệnh đậu mùa khỉ phát triển bùng phát thành đại dịch là rất thấp.
“Các chuyên gia khuyên rằng, người dân không cần quá lo lắng và nên lắng nghe các thông tin, khuyến cáo chính thống từ Bộ Y tế để chủ động trong phòng và kiểm soát dịch bệnh” – Bộ Y Tế
